Mitropolit crnogorsko-primorski Amfilohije Radović je rođen na Božić 7. januara 1938. godine u Barama Radovića u Donjoj Morači, od oca Ćira i majke Mileve, rođene Bakić. Svjetovno ime mu je bilo Risto. Potomak je po srodstvu vojvode Mine Radovića, jednog od prvih plemenskih kapetana crnogorskih, koji je prisajedinio Moraču Crnoj Gori 1820. godine.
Budući mitropolit je proveo djetinjstvo u patrijarhalnoj porodici, koja je ostala vjerna Pravoslavlju i zavjetima predaka u teškim posljeratnim vremenima narastajućeg ateizma pod komunističkom vlašću. Osnovnu školu je završio u manastiru Morači, a Bogosloviju Sv. Save u Rakovici u Beogradu. Diplomirao je na Bogoslovskom fakultetu u Beogradu 1962. godine. Uporedo sa Bogoslovskim fakultetom, studirao je klasičnu filologiju na Filozofskom fakultetu u Beogradu. Veliki uticaj na duhovno uzrastanje Mitropolita Amfilohija izvršili su Prepodobni otac Justin Popović, veliki bogoslov i duhovnik naše Crkve, i svetogorski starac Pajsije.
Poslije završenog fakulteta, postdiplomske studije nastavlja u Bernu i Rimu, gdje je magistrirao na Istočnom pontifikalnom institutu (1965). Odatle odlazi u Pravoslavnu Crkvu Grčke, gdje boravi sedam godina i gdje prima angelski obraz i sveštenički čin. U tom periodu, u Atini je odbranio doktorat o Sv. Grigoriju Palami, koji je privukao pažnju ondašnje evropske teološke javnosti. Poslije godinu dana provedenih na Svetoj Gori, odlazi za profesora na Pravoslavni institut Sv. Sergija u Parizu, a od 1976. godine postaje docent, pa redovni profesor na Bogoslovskom fakultetu Sv. Jovana Bogoslova u Beogradu (kasnije Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta Univerziteta u Beogradu), na katedri za Pravoslavnu pedagogiju (katihetiku) sa metodikom nastave. U dva mandata bio je i dekan fakulteta. Doktorat honoris causa Moskovske duhovne akademije primio je 2003. godine, Instituta teologije Beloruskog državnog univerziteta u Minsku 2008. godine, Pravoslavnog teološkog instituta Sv. Sergija u Parizu 2012. i Sankt-peterburške duhovne akademije 2014. godine. Odlukom Nacionalnog komiteta društvenih nagrada Ruske Federacije 2001. godine odlikovan je i Ordenom Lomonosova, koji mu je uručen na svečanosti u Kremlju u prisustvu oko 4.000 uglednih zvanica. Za počasnog člana Slovenske akademije književnosti i umjetnosti izabran je 2015. godine. Govorio je grčki, ruski, italijanski, njemački i francuski jezik. U naučnom radu koristio je starogrčki, latinski i crkvenoslovenski.
Sveti arhijerejski sabor Srpske Pravoslavne Crkve izabrao ga je maja 1985. godine za Episkopa banatskog. Hirotonisao ga je 16. juna 1985. godine u beogradskoj Sabornoj crkvi Patrijarh srpski German uz sasluženje: Mitropolita crnogorsko-primorskog Danila, Episkopa bačkog Nikanora, braničevskog Hrizostoma, žičkog Stefana, šumadijskog Save, dalmatinskog Nikolaja, timočkog Milutina, zvorničko-tuzlanskog Vasilija, australijsko-novozelandskog Vasilija, banjalučkog Jefrema i mačvanskog Danila. Među njima bio je i Mitropolit kefalonijski Prokopije, koji je ga je svojevremeno u Grčkoj zamonašio, a potom i proizveo u arhimandrita. Ustoličen je u Vršcu 21. jula 1985. godine.
Odlukom Svetog arhijerejskog sabora SPC Episkop banatski Amfilohije je decembra 1990. godine izabran za Mitropolita crnogorsko-primorskog sa sjedištem na Cetinju. Svečano ustoličenje za Mitropolita crnogorsko-primorskog, zetsko-brdskog i skenderijskog izvršio je Patrijarh srpski Pavle sa episkopima 30. decembra 1990. godine u Cetinjskom manastiru. Mitropolit Amfilohije bio je nosilac drevnih titula: Egzarh Sveštenog trona pećkog, kao i Arhiepiskop cetinjski.
Poslije dugogodišnjeg protivljenja komunističke vlasti, Mitropolit Amfilohije je ustoličen u Cetinjski tron u vrlo teško vrijeme po Mitropoliju crnogorsko-primorsku i uopšte Pravoslavlje u Crnoj Gori. Pedeset godina komunističke vladavine ostavilo je duhovnu pustoš. Većina crkava i manastira bila je zapuštena. Mitropolija je imala mali broj sveštenika. Poslije primanja Svetog trona Cetinjske mitropolije od časnog starca Mitropolita Danila Dajkovića, koji ga je u teškim vremenima čuvao i sačuvao, trebalo je krenuti gotovo iznova – obnoviti crkve i manastire, postaviti sveštenike, vratiti ljude izvornim duhovnim vrijednostima. To nije bilo nimalo lako, jer se pet decenija indoktrinacije u Crnoj Gori nije moglo tek tako ispraviti. Na temeljima komunističke, u suštini anticrnogorske i antisrpske doktrine, u višestranačkom životu Crne Gore, javile su se razne duhovne devijacije. Svjestan uloge koju je Mitropolija crnogorsko-primorska imala u prošlosti, kao temelj duhovnog i državotvornog bića Crne Gore, iako je bio osporavan i izlagan raznim podmetanjima od strane komunističke vlasti i njihovih ideoloških nasljednika i prije nego je stupio na Cetinjsku katedru, Mitropolit Amfilohije je od samog ustoličenja krenuo u sveukupnu obnovu života Pravoslavne Crkve u Crnoj Gori.
Uz pomoć sveštenstva i naroda, podstakao je obnovu, kao i podizanje novih crkava i manastira. Velika obnova je uslijedila nakon vraćanja naroda Crne Gore Pravoslavnoj Crkvi početkom devedesetih godina XX vijeka. I obični laik je mogao primijetiti širom Crne Gore graditeljski zanos na obnovi, sanaciji, rekonstrukciji i izgradnji manastira, hramova i drugih crkvenih objekata. Od mora do gora, vaskrsavao je oltar do oltara.
Od velikog je značaja bila obnova, poslije više od 150 godina, zapustjelog znamenitog manastira Podmaine u Budvi. Započeta je i obnova manastira Stanjevića, stogodišnjeg središta Crne Gore u doba Petrovića, kao i prvog sjedišta Zetske mitropolije – manastira Sv. arhangela na Prevlaci kod Tivta. Oživjeli su dugo vremena zapustjeli manastiri: Gornji Brčeli, Starčeva Gorica na Skadarskom jezeru, Duga, Bijela, Podmalinsko, dvjesta godina ugašeni manastir Sv. Nikole na Obodu, Komski manastir, manastir Vranjina, manastir Ćelija Dobrska u Dobrskom selu kod Cetinja; obnovljeni su manastir Dajbabe, manastir Ždrebaonik, manastir Župa Nikšićka i dr.
Ova sveukupna obnova je kulminirala toržestvenim osvećenjem Sabornog hrama Hristovog Vaskrsenja u Podgorici, 7. oktobra 2013. godine, u kojem su učestvovali Patrijarsi i predstavnici svih pomjesnih Crkava na čelu sa Patrijarhom vaseljenskim Vartolomejem, moskovskim Kirilom i srpskim Irinejem, a prisustvovali su i predstavnici drugih hrišćanskih crkava, kao i nehrišćanskih vjerskih zajednica. Izgradnja ovog hrama bio je jedan je od osnovnih zadataka Mitropolije crnogorsko-primorske dvije decenije. Ne manje važan poduhvat je i izgradnja Hrama Svetog Jovana Vladimira u Baru, koji je kršten i miropomazan svetom rukom Patrijarha jerusalimskog Teofila III, našeg srpskog Patrijarha Irineja i drugih episkopa Crkve Božje. Saborni hramovi u Podgorici i u Baru po mišljenju stručnjaka predstavljaju najimpresivnije objekte te vrste u Crnoj Gori, a i šire.
U ljetopisu „Obnova i gradnja manastira i hramova u Crnoj Gori 1990–2010“ (Cetinje, 2010), koji je izdat povodom dvadesetpetogodišnjice arhijerejske službe Mitropolita Amfilohija (1985–2010) i dvadesetogodišnjice njegovog služenja (1990–2010) na Tronu cetinjskom, dat je precizan podatak da je u tih 20 godina sanirano, rekonstruisano i izgrađeno 569 crkvenih objekata. Do danas se taj broj povećao na 652 crkvena zdanja.
Na osnovu nespornih činjenica možemo zaključiti da vrijeme od kada se na tronu Sv. Petra Cetinjskog nalazi Mitropolit Amfilohije – uz nemanjićku epohu u nekadašnjoj Zeti i epohu Mitropolita Mitrofana Bana i kralja Nikole (i u knjaževini i kraljevini Crnoj Gori) – predstavlja najznačajniju graditeljsku epohu u istoriji ovih prostora. Hramovi su obnavljani i u posljeratnim vremenima, u periodu komunističke vlasti, ali kao spomenici kulture, a ne kao mjesta sabiranja i duhovnog preporoda naroda. Ova posljednja obnova hramova nije bila obnova samo spomenika kulture, već centara duhovnog života, stoga je veoma brzo dala bogate plodove. Drugim riječima, kraj XX i početak XXI vijeka jedan je od zlatnih perioda crkvenog graditeljstva i sveukupne obnove Mitropolije crnogorsko-primorske.
Svojevrsno čudo, nezabilježeno u istoriji ovih prostora, predstavlja obnova monaštva i sveštenstva. Iz dana u dan povećavao se broj sveštenika i monaha, a prioritet u tome se davao obnovi sveštenstva, iz jednostavnog razloga – u ratnom i posljeratnom vremenu, kada je došla do snažnog izraza antihrišćanska destruktivnost nezapamćena u istoriji Crne Gore, postradalo je preko stotinu sveštenika, tj. skoro dvije trećine predratnog sveštenstva Mitropolije crnogorsko-primorske, na čelu sa Sveštenomučenikom Mitropolitom Joanikijem Lipovcem. Obnovi sveštenstva je poklonjena velika pažnja sa ciljem da, kao nekada, ne bude u Crnoj Gori ni jednog manjeg mjesta niti većeg sela u kojem bi bio hram bez paroha.
Po dolasku na Cetinjsku katedru, mitropolit Amfilohije, u želji da se obnovi prosvetno-duhovna misija koju je u istoriji Crne Gore imala Mitropolija crnogorsko-primorska, pokreće pitanje obnove rada Bogoslovije, ukinute od strane komunista 1945. godine. Najstarija, i po mišljenju mnogih najbolja prosvetna institucija u istoriji Crne Gore obnovila je rad u septembru 1992. g, i ubrzo postala rasadnik svešteničkog kadra i jedan od temelja duhovnog preporoda ovih prostora, a i šire.
U službi duhovno-prosvetne misije, Mitropolit Amfilohije je pokrenuo osnivanje velikog broja crkvenih horova, duhovnih centara i knjižara. Dragocjenu humanitarnu misiju obavljaju Kola srpskih sestara, kao i narodne kuhinje pri Mitropoliji na Cetinju i pri Sabornom hramu u Podgorici. Obnovljen je rad crkvenih opština u svim gradovima, gdje su uključeni ugledni i stručni vjerujući ljudi, što je veoma važno za život Mitropolije.
Za vrijeme Mitropolita Amfilohija po prvi put u istoriji Crne Gore, Mitropoliju crnogorsko-primorsku posjetili su Patrijarsi i predstavnici svih Pomjesnih Crkava pravoslavne vaseljene: Patrijarh vaseljenski Vartolomej, Patrijarh moskovski i sve Rusije Aleksej II, Patrijarh moskovski i sve Rusije Kiril, Papa i Patrijarh aleksandrijski i sve Afrike Petar VII, Arhiepiskop Nove Justinijane i svega Kipra Hrizostom II, Arhiepiskop atinski i sve Jelade Hristodul, Arhiepiskop atinski i sve Jelade Jeronim, Arhiepiskop Tirane i sve Albanije Anastasije, Mitropolit Pravoslavne Crkve Čeških zemalja i Slovačke Hristofor, Mitropolit varšavski i cijele Poljske Sava, mnogobrojni mitropoliti i episkopi Aleksandrijske, Antiohijske, Jerusalimske, Moskovske, Gruzijske, Bugarske, Rumunske Patrijaršije i drugih Pomjesnih Pravoslavnih Crkava, kao i drugih hrišćanskih crkava i vjerskih zajednica. Ovo dovoljno govori o velikom poštovanju koje svi oni imaju prema Mitropolitu Amfilohiju i Mitropoliji crnogorsko-primorskoj.
Mitropolit Amfilohije predstavljao je Srpsku Pravoslavnu Crkvu u inostranstvu raznim prigodama i na mnogim značajnim svepravoslavnim i hrišćanskim susretima kao što su Predsaborska svepravoslavna konferencija u Šambeziju (2009), Sabranje predstojatelja Pravoslavnih Crkava (u svojstvu zamjenika Patrijarha 2009. i kao član delegacije SPC na čelu sa patrijarhom Irinejem 2014); na brojnim domaćim i međunarodnim skupovima, na sahranama Patrijarha ruskog Aleksija II, Patrijarha bugarskog Maksima, Arhiepiskopa jeladskog Hristodula, na ustoličenju Patrijarha ruskog Kirila, na inauguraciji pape rimskog Franciska u Vatikanu. Do proglašenja nezavisnosti Crne Gore bio je predsjednik Pokroviteljskog savjeta za Srbiju i Crnu Goru Međunarodnog društvenog fonda jedinstva pravoslavnih naroda i do smrti je bio predsjednik Pokroviteljskog savjeta za Crnu Goru istog Fonda. Bio je predsjednik Komisije za razgovor sa Makedonskom pravoslavnom crkvom i predsjednik Komisije Svetog Arhijerejskog Sabora za reviziju Ustava SPC, kao i Komisije SA Sabora za unaprijeđenje crkvene prosvjete i dr.
Prvi put u istoriji Crne Gore je 1993. godine održan na njenom tlu vanredni Arhijerejski Sabor SPC – na Cetinju i u manastiru Ostrogu.
Mitropolit dr Amfilohije se pored teologije i filosofije bavio i esejistikom, prevodilaštvom i poezijom. Objavio je sledeća djela:
„Tajna Svete Trojice po učenju Sv. Grigorija Palame“, studija na grčkom, 1973. (doktorska disertacija); „Smisao Liturgije“, studija na grčkom, 1974; „Sinaiti i njihov značaj u Srbiji XIV vijeka“, studija, 1981; „Filokalijski pokret XVIII i početkom XIX vijeka“, studija na grčkom, 1982; „Duhovni smisao Hrama Svetoga Save na Vračaru“, Vršac, 1989; „Prepodobni Rafailo Banatski“, Vršac, 1988; „Vraćanje duše u čistotu“, Podgorica, 1992; „Nema ljepše vjere od hrišćanske – pravoslavna vjeronauka“; „Uvod u pravoslavnu filosofiju vaspitanja“; „Sveti Sava i Svetosavski zavjet“; „Osnovi pravoslavnog vaspitanja“, Vrnjačka Banja, 1993; „Svetosavsko prosvetno predanje i prosvećenost Dositeja Obradovića“, Vrnjačka Banja, 1994; zbirka pjesama „U Jagnjetu je spas“, 1996; „Istorijski presjek tumačenja Starog Zavjeta“, Nikšić, 1996; „Tajna Svete Trojice po učenju Sv. Grigorija Palame“ (doktorska disertacija), prevod Ep. Atanasije Jevtić, manastir Ostrog, 2006; „Božić zagrljaj Boga i čovjeka“; „Vaskrs – dar života vječnoga“; „U početku bijaše Slovo“; „Časni krst Hristov i Kosovski zavjet“; „Kosovo je glava Lazareva“; „Tajna Hrista i tajna svijeta“; „Liturgija i podvižništvo“; „Sa izvora vode žive“ I i II; „Ljetopis novog kosovskog raspeća“ I i II; „Razgovori od duhovnom životu, Crkvi i društvu“ I i II; „Tajna Svete Trojice“; „Bogoslovska slova“ I; „Pomenik novog kosovskog stradanja“ (Dnevnički i drugi zapisi Mitropolita crnogorsko-primorskog Amfilohija iz vremena početka NATO okupacije Stare Srbije – Kosova i Metohije 1999. i 2000. godine), Svetigora, Cetinje, 2011 – ovi dnevnici su 2014. godine izašli i na ruskom i engleskom jeziku, “Izabrana djela Mitropolita Amfilohija” u izdanju „Svetigore“ 2019. u kojima se Mitropolit Amfilohije nanovo otkriva preko onoga što je napisao, izgovorio, poručio i saopštio javnosti od svojih bogoslovskih dana, pa sve do danas.
U njegovom prevodu izašla su sljedeća djela: Episkop Nikolaj, „Kasijana“, roman sa srpskog na grčki, 1973; Justin Popović, „Žitije Svetog Simeona i Save“, sa srpskog na grčki, 1974; sa grčkog na srpski: „Starac Arsenije Kapadokijski“; Mitropolit pergamski Jovan Zizjulas, „Od maske do ličnosti“, 1993; „Premudrosti Solomonove“, 1995; „Knjiga Premudrosti Isusa sina Sirahova“, 2007; „Azbučni Otačnik“, objavljeno u djelovima u časopisima Jevanđeljski Neimar i Svetigora; „Sv. Grigorije Palama“, neke besjede objavljene u časopisu Banatski vesnik, brojne studije, besjede i eseji u „Svetigori“ i drugim listovima. U novom, cjelovitom prevodu Svetog Pisma Starog i Novog Zavjeta (Sveti arhijerejski sinod SPC, Beograd, 2011. i 2012) izašlo je u Mitropolitovom prevodu još osam knjiga (Knjiga Jestirina, Knjiga Jezdrina druga, Knjiga Judite, Knjiga Premudrosti Isusa sina Sirahova, Knjiga proroka Varuha, Knjiga Tovita i Poslanica Jeremijina) iz šireg biblijskog kanona, tzv. devterokanonske knjige, sa Knjigom proroka Danila i njenim devterokanonskim dodacima.
Mitropolit Amfilohije bio je član Udruženja književnika Srbije i Udruženja književnika Crne Gore, i dobitnik mnogih književnih nagrada. Takođe, poput svojih prethodnika, Mitropolit Amfilohije bio je nosilac više odlikovanja i medalja.
Odlikovanja
Poput svojih prethodnika mitropolit Amfilohije bio je nosilac više odlikovanja. Raznim prigodama mitropolit Amfilohije je dobio razna odlikovanja a među njima i sljedeća:
– Orden Njegoša prvog reda Republike Srpske (1994),
– Orden Lomonosova Nacionalnog komiteta društvenih nagrada Ruske Federacije (2001),
– Orden Svetog Aleksandra Nevskog prvog stepena Ruske Akademije za bezbjednost, odbranu i pravni poredak (2003),
– Orden za vjeru i vjernost Fonda Andreja Prvozvanog i Centra nacionalne slave Rusije (2006),
– Orden Svetog Kirila Turovskog Bjeloruske Pravoslavne Crkve (2008),
– Orden Svetog ravnoapostolnog kneza Vladimira Ukrajinske Pravoslavne Crkve (2012),
– Orden Svetog arhangela Mihaila Akademije nauka iz oblasti bezbjednosti iz Moskve (2013),
– Orden u spomen na napore na dobro Svete Crkve povodom 1025-godišnjice krštenja Rusije Ruske Pravoslavne Crkve (2013),
– Orden Svetog Georgija Velikomučenika i Pobjedonosca Eparhije budimljansko-nikšićke (2013),
– Orden Kralja Petra Društva za negovanje tradicija oslobodilačkih ratova Srbije do 1918. god. ( 2014),
– Orden Svetog strastoterpca cara Nikolaja Romanova – Međunarodne nagrade „Slava Rusije” pod pokroviteljstvom Ruske zagranične Crkve (2014).
Medalje
Mitropolit Amfilohije je raznim prigodama bivao odlikovan i medaljama, među kojima su i sljedeće:
– Medalja Jerusalimske Patrijaršije povodom 2000 godina Hrišćanstva (2000)
– Medalja dobročinstva povodom 50 godina od upokojenja kraljice Jelene Savojske (2002),
– Medalja Jerusalimske Patrijaršije povodom 1500 g. osvećenja manastira Svetog Save Osvećenog (2002),
– Medalja Sankt-peterburske pravoslavne duhovne akademije Svetoga apostola i evangeliste Jovana Bogoslova I stepena povodom 30-godina arhijerejske hirotonije i 25-godina služenja na katedri Mitropolije crnogorske i primorske (2015)
Spomenice – plakete
Među spomenicama – plaketama koje je mitropolit Amfilohije dobijao raznim prigodama su i sljedeće:
– Spomenica povodom obilježavanja sedamsto godina (1296–1996) godina Svetog Grigorija Palame, arhiepiskopa solunskog
– Spomenica Patrijarha konstantinopoljskog Vartolomeja 1991. G.
– Spomenica Patrijarha jerusalimskog Teofila 2006. g.
– Spomenica Patrijarha aleksandrijskog Petra VII
– Spomenica Patrijarha moskovskog i sve Rusije Alekseja II 1999. g.
– Spomenica Patrijarha moskovskog i sve Rusije Alekseja II 2004. g.
-Spomenica povodom obilježavanja 1500 godina (502–2002) manastira Svetog Save Osvećenog
– Spomenica hiljadugodišnjeg jubileja (998–1998) manastira Prepodobnog Ksenofonta na Svetoj Gori
– Spomenica povodom obilježavanja 2000 godina Hrišćanstva
– Spomenica povodom obilježavanja 1000 godina Svetog Vladimira
– Spomenica povodom obilježavanja 120-godišnjice Ekaterinske eparhije
– Spomenica povodom obilježavanja 10 godina (1996–2006) Mitropolije buenosajreske i južnoameričke
– Spomenica povodom osvećenja obnovljene crkve Svetog Nikole u Bratešićima u Gornjem Grblju 2009. g.
– Spomenica povodom obilježavanja 200 godina Puškina
– Spomenica povodom obilježavanja 200 godina Ljermontova
– Spomenica povodom obilježavanja 15 godina (1990–2005) Republike Litvanije
– Spomenica povodom obilježavanja 5 godina (1992–1997) Republike Srpske
– Oktobarska spomenica 1991. stvaraocu Republike Srpske 2015. g.
– Spomenica Ruske DUME
– Spomenica povodom obilježavanja 375 godina Krasnojarska u Sibiru, Rusija
– Spomenica povodom obilježavanja 200 godina Novočerkaksa, Rusija
– Spomenica opštine Vergina, Grčka
– Spomenica Društva za čuvanje spomenika i negovanje tradicija oslobodilačkih ratova Srbije do 1918. godine
– Spomenica povodom 175 godina (1839–2014) Srpskog pjevačkog društva Jedinstvo iz Kotora
Počasna akademska zvanja
Dr Amfilohije Radović je počasni doktor više duhovnih akademija i teološkog instituta. Počasne doktorate HONORIS CAUSA primio je kako slijedi:
Doktorat honoris causa Moskovske duhovne akademije 2003. godine,
Doktorat honoris causa Instituta teologije Beloruskog državnog univerziteta u Minsku 2008. Godine,
Doktorat honoris causa Pravoslavnog teološkog instituta Sv. Sergija u Parizu 2012.godine i
Doktorat honoris causa Sankt-peterburške duhovne akademije 2014.godine.
Pored počasnih doktorata HONORIS CAUSA dr Amfilohije Radović izabran je i za počasnog člana Slovenske akademije književnosti i umjetnosti u u bugarskom gradu Varna 2015. godine.
Prilog bibliografiji
(monografske publikacije)
U svom bogatom stvaralačkom opusu, koji broji preko hiljadu bibliografskih jedinica, Mitropolit Amfilohije Radović napisao je i objavio veliki broj monografskih publikacija. Svoju prvu knjigu napisao je na grčkom jeziku iz oblasti pravoslavne dogmatike i pravoslavne pnevmatologije „Ο Τριαδολογικος χαρακτηρ της Ορθοδοξου Πνευματολογιας“, objavljena je u Atini 1971. Iz istorije Pravoslavne Crkve mitropolit Amfilohije objavio je studiju „Pravoslavna Crkva i njen istorijski i duhovni život“ (Beograd, 1975). Knjiga „Tumačenje Starog Zaveta kroz vekove: kratka istorija starozavetne egzegeze“ objavljena mu je u Beogradu 1979. godine. U koautorstvu sa Danilom Krstićem Amfilohije Radović je objavio studiju iz pravoslavnog katihizisa „Nema lepše vere od hrišćanske“, Beograd, 1982. Knjiga je je doživjela nekoliko izdanja na srpskom jeziku (Manastir Hilandar – Vršac 1988; Manastir Hilandar, 1994; Linc, 2000; Beograd, 2003; Beograd, 2005; Cetinje, 2009), na njemačkom (Berlin, 2000), na francuskom (Beograd, 2007; Beograd, 2008) i engleskom jeziku (Alhambra 2015).
Iz oblasti istorije Srpske Pravoslavne Crkve objavio je knjigu „Srbi i njihova Crkva kroz vekove“ i knjigu „Duhovni smisao hrama Svetog Save na Vračaru“ koja je imala više izdanja (Beograd, 1983; Vršac, 1989; Beograd, 2003). U koautorstvu sa filozofom Nikolom Miloševićem objavio je knjigu „Dijalog o Dostojevskom“ (Beograd, 1983). Amfilohije Radović je na grčkom jeziku objavio studiju o Filokalijskom preporodu „Η Φιλοκαλικη Αναγέννησι του XVIII και XIX αι. και οι Πνευματικοί Καρποί της“, Αθληναι 1984. Besjede i razgovori mitropolita Amfilohija Radovića objedinjeni su u knjizi „Vraćanje duše u čistotu: besjede, razgovori, pogledi“ koja je imala više izdanja (Nikšić – Podgorica – Priština, 1992; Novi Beograd, 2002; Beograd – Podgorica, 2013). Mitropolitova knjiga iz oblasti hrišćanskog vaspitanja „Osnovi pravoslavnog vaspitanja“, koja je korišćena kao udžbenik, izašla je u više izdanja (Vrnjačka Banja, 1993; Cetinje, 2002; Beograd, 2006). Mitropolit je napisao o velikanu srpskog prosvetiteljstva Dositeju Obradoviću (1742–1811) studiju „Svetosavsko prosvetno predanje i prosvećenost Dositeja Obradovića“ (Vrnjačka Banja, 1994).
Zbirka poezije mitropolita Amfilohija Radovića „U Jagnjetu je spas“ doživjela je nekolika izdanja (Podgorica, 1996; Podgorica, 2000; Beograd, 2004; Cetinje, 2009). Knjiga „Kaži mi riječ spasenja“ (Gradiška, 1997) predstavlja predavanje dr Amfilohija Radovića na skupu „Savremena bogoslovska misao“, održanom na manifestaciji „Dani islamske knjige“ u oktobru 1990. godine u Sarajevu. U koautorstvu sa Justinom Popovićem i Atanasijem Jevtićem objavio je „Cъrkva, pravoslavie, evharistiя: kratka antologiя na sъvremennoto srъbsko bogoslovie“ (Sofiя, 1999). Mitropolit je objavio i monografiju „Hram Hristovog Vaskrsenja u Podgorici“ (Podgorica, 1999?). Knjiga „Cetinjski istočnik“ objavljena mu je 2002. godine u Beogradu. Razgovore koje je vodila Jelica Roćenović sa mitropolitom Amfilohijem objavljeni su u knjizi „Svi smo jedno u Hristu: razgovori sa mitropolitom Amfilohijem (Radovićem)“ u nekoliko izdanja (Cetinje, 2002; Beograd, 2005; Beograd, 2012) i pod naslovom „Razgovori o duhovnom životu, Crkvi i društvu“ (knj. 1, Cetinje, 2011; knj. 2, Cetinje, 2012).
Naučnu studiju „Istorija tumačenja Starog zavjeta; Premudrosti Solomonove“ mitropolit Amfilohije objavio je 2002. godine u Nikšiću. Manastir Ostrog je 2006. godine objavio doktorsku disertaciju Amfilohija Radovića odbranjenu na Teološkom fakultetu Atinskog univerziteta na temu „Tajna Svete Trojice po Svetom Grigoriju Palami“, koja je ponovo objavljena 2012. na Cetinju. Iz oblasti pravoslavne filozofije religije objavio je knjigu „Uvod u pravoslavnu filosofiju vaspitanja“ (Cetinje, 2009). Na biblijsku temu objavio je naučnu monografiju „Istorijski presjek tumačenja Staroga zavjeta“. O tvorcu Srpske Pravoslavne Crkve Savi Nemanjiću mitropolit Amfilohije je objavio knjigu „Sveti Sava i svetosavski zavjet: studije, eseji, besjede“ (Cetinje, 2009). Knjiga „Svetlost Hristova prosvećuje sve“ objavljena mu je 2009. godine (Beograd – Manastir Hilandar). Praznične poruke, besjede i razgovori mitropolita Amfilohija objedinjeni su u knjigama: „Božićni zagrljaj Boga i čovjeka: praznične poruke, besjede i razgovori“ (Cetinje, 2010); „Vaskrs dar života vječnoga: praznične poruke, besjede i razgovori“ (Cetinje, 2010); „Veliča duša moja Gospoda: besjede na Bogorodične praznike (Cetinje, 2015).
Knjiga „U početku bijaše Slovo“ objavljena mu je 2010. godine na Cetinju. Na temu Kosovske bitke, srpskog kneza Lazara Hrebeljanovića i najnovije golgote srpskog naroda na Kosovu Mitropolit Amfilohije napisao je knjige: „Časni krst Hristov i kosovski zavjet: predavanja, eseji i besjede o Kosovskom zavjetu“ (Cetinje, 2010; Cetinje, 2011); „Kosovo je glava Lazareva: predavanja, eseji i besjede“ (Cetinje, 2010; Cetinje, 2011); „Ljetopis novog Kosovskog raspeća: dnevnički i drugi zapisi: mart–avgust 1999“ (knj. 1, Cetinje, 2011; knj. 2, Cetinje, 2012); „Chronicles of the Renewed Crucifixion of Kosovo“ (Cetinje, 2014); „Letopisь novogo Kosovskogo raspяtiя: dnevnikovыe i drugie zapisi: marta 1999 – dekabrя 2000“ (Cetinje, 2014). Iz oblasti pravoslavnog asketizma mitropolit Amfilohije je napisao studiju: „Isihazam, osvajanje unutarnjih prostora – Sinaiti i njihov značaj u životu Srbije XIV i XV veka“ (Manastir Podmaine, 2010).
Na teme iz Starog i Novog zavjeta objavljene su mu knjige: „Sa izvora vode žive: arhipastirske besjede na biblijske teme“ (knj. 1, Cetinje, 2011; knj. 2, Cetinje, 2012); „Tajna Hrista i tajna svijeta: eklisiološke studije, eseji, predavanja i besjede“ (Cetinje, 2011); „Liturgija i podvižništvo: studije, eseji, članci, prikazi i besjede“ (Cetinje, 2011). Sa temama iz bogoslovlja objavljena mu je knjiga „Bogoslovska slova: studije i eseji, predavanja i zapisi“ (Cetinje, 2012). U čast jubileja 1700-godišnjice Milanskog edikta izašla mu je knjiga „Saberimo se oko Sabornog hrama Hristovog Vaskrsenja: u spomen 1700-godišnjice Milanskog edikta (313–2013) i osvećenja Sabornog hrama Hristovog Vaskrsenja u Podgorici“ (Cetinje, 2013). U koautorstvu sa monahinjom Amfilohijom Dragojević napisao je knjigu „Podvižnice Hristove ljubavi: žensko monaštvo u istoriji Crkve sa posebnim osvrtom na podvižnice Hristove ljubavi kod pravoslavnih Srba: pouke prepodobnih matera i podvižnica“ (Cetinje – Berane, 2009). Mitropolit Amfilohije Radović pisao je i o crnogorskom vladici Petru II Petroviću Njegošu „Sveti Petar II Cetinjski pustinjak i Lovćenski tajnovidac“ (Cetinje, 2015).
Patrijarh Irinej je rođen u Vidovi, selu koje se nalazi u blizini Čačka, 1930. godine. Otac mu se zvao Zdravko, a majka Milijana. U rodnom mestu je pohađao osnovnu školu, a gimnaziju je završio u najbližem gradu Čačku. Bogosloviju, koju je učio u Prizrenu, je završio 1951. godine. Zatim je otišao u Beograd, gde je stekao fakultetsku diplomu na Bogoslovskom fakultetu.
Kako niko od članova njegove porodice nije bio sveštenik, njegova odluka o polasku na crkvene studije mogla je proizaći iz uticaja neposredne okoline u kojoj je odrastao, a koja je karakteristična po mnoštvu sagrađenih manastira. Nakon završenog fakulteta odslužio je vojsku.
Godine 1959. patrijarh srpski German (vrhovni poglavar Srpske pravoslavne crkve u periodu od 1958. do 1990. godine, jedini patrijarh koji je za života penzionisan) je u manastiru Rakovici zamonašio Miroslava (sadašnjeg patrijarha Irineja), koji je primio monaški čin i monaško ime Irinej.
Iste te godine, u crkvi Ružica ispod Kalemegdana, je rukopoložen u jerođakona i jeromonaha. Do 1968. je radio kao profesor Prizrenske bogoslovije i za to vreme je upućen na postdiplomske studije u Atini. Jedno vreme je bio upravnik Monaške škole u Ostrogu.
Od 1971. do 1974. je ponovo bio profesor Prizrenske bogoslovije, kao i njen rektor. Dobro je upoznao teške uslove života stanovništva Kosova i Metohije. Godine 1974. je postavljen za vikara patrijarha Germana (vikarni episkop moravički). Naredne godine, Sveti arhijerejski sabor ga je izabrao za episkopa niškog. Ustoličen je u Sabornoj crkvi u Nišu. Isto tako, u nekoliko navrata je bio u članstvu Svetog arhijerejskog sinoda Srpske pravoslavne crkve.
Pune 34 godine je proveo na čelu niške eparhije, gde je važio za čoveka koji je doneo mir, te se govorilo da bi on kao takav, u slučaju da bude izabran za patrijarha SPC, mogao da ujedini sve episkope. Zauzeo se po pitanju podizanja novih hramova na području Niša. Preko puta Saborne crkve, 1987. godine počela je izgradnja novog hilandarskog metoha. Hram posvećen Svetom Savi je izgrađen na padinama Delijskog visa, čije je temelje osvetio patrijarh Irinej (tada episkop niški Irinej).
Godine 1997. je izvršio osvećenje temelja za novu crkvu na novom niškom groblju, a koja se posvećuje vozdviženju časnog krsta. Obnovljena je velika litija niškim ulicama, 1998. godine. U aprilu 1999. godine, na prostoru novog niškog bulevarskog naselja, izvršio je osvećenje temelja nove crkve. Ta crkva se posvećuje Svetom caru Konstantinu i njegovoj majci carici Jeleni.
Za patrijarha SPC izabran je 22. januara 2010, odlukom Izbornog sabora SPC. Arhijerejski sabor je na izbornom zasedanju SPC izabrao episkopa niškog Irineja za patrijarha posle četiri glasačka kruga i nasumičnim biranjem jedne od tri cedulje sa imenima kandidata za izbor patrijarha u najužem izboru. U najuži izbor, pored izabranog patrijarha Irineja, ušli su Irinej bački i mitropolit crnogorsko – primorski Amfilohije.
Zvona na Sabornoj crkvi označila su da je novi patrijarh izabran, kao i podignuta zastava na patrijaršijskom dvoru koja je, od dana kad je patrijarh Pavle preminuo do tada, bila spuštena na pola koplja. Naredni dan po izboru je ustoličen u Sabornoj crkvi u Beogradu.
Odlikovanja
Tadašnji predsednik Republike Srpske je u oktobru 2011. odlikovao patrijarha Irineja Ordenom Republike Srpske na lenti.
Te iste godine u decembru je odlikovan Velikom Ogrlicom Ordena Orla Gruzije i Bešavne Dolame Gospodina našeg Isusa Hrista od strane princa od Gruzije.
Godine 2012. mu je uručena Povelja Udruženja književnika Srbije.
Isto tako, za zasluge učinjene prema Kraljevskom domu, za narodno i opšte dobro, princ Aleksandar II Karađorđević je 2013. odlikovao patrijarha Irineja kraljevskim ordenom Karađorđeve zvezde na velikom krstu.
U Zemunu je počasni građanin.
Akademija Svetog Vladimira u Njujorku mu je u septembru 2015. uručila počasni doktorat.
Naredne godine je od eparhije šabačke dobio orden Svetog vladike Nikolaja.
2018. mu je uručena nagrada Međunarodnog fonda jedinstva pravoslavnih naroda u Moskvi.
izvor SPC
foto: SPC
