Ne postoji instrument koji je više i značajnije doprineo očuvanju duha i suštine postojanja jednog naroda, kao što su to gusle učinile kod Srba. Ovaj, izradom i zvukom jednostavan instrument, verovatno poreklom iz azijskih stepa, poseduje čaroliju kakva se ne sreće kod drugih, današnjem ljudskom uhu, milozvučnijih instrumenata. U prepletu sa glasom veštog guslara, otvara vrata Nemanjinog dvora kako bi unutra pustio svakog Srbina koji želi da se napoji na izvoru Svetosavlja.
Gusle nisu samo pevale, gusle su sijale poput luča, svedočeći u mračnim stolećima jednu besmrtnu istinu. Istinu o besmrnosti srpskoga imena.
Male su gusle svojom zapreminom, ali su vešto u sebi sačuvale kolosalna sećanja na junaštvo Miloša Vojinovića, žrtvu kosovskih junaka i čojstvo Marka Kraljevića koji carstvo ne dijeli po prečini, već po pravdi Boga jedinoga. Vaspitavale su, bolje od knjiga, gradeći temelj one kuće u kojoj su se rodile tri dinastije, kraljevskim vencem okrunjene. Uz gusle, u opancima su kao čobančići rasle vojvode koje su porazile austro-ugarsku i švapsku vojsku na Ceru, Kolubari i Drini.
Danas, gusala skoro i da nema u Šumadiji. Kažu, neupućeni, da ih nikada nije ni bilo. Još neupućeniji obično dodaju da su gusle „crnogorski“ instrument, ne znajući da žir nikako ne može biti stariji od hrasta, niti reka od izvorišta.
Mnogo je razloga toj tvrdnji, ali i zaboravu koji nam je pomalo i duše oslabio. Naši dinarski preci su kao stočari više vremena u svojim gorama imali od njihovih šumadijskih potomaka, zemljodelaca. Mogli su, uz planinske pašnjake da prevlače gudalo, nadmeću se u sećanju i znanju. Šumadijska njiva, senokosna livada i rukosadni vinogradi pružaju obilje, ali uzimaju vreme koje gusle traže i trebaju. U težem i konstantnijem fizičkom radu, ljudi postaju praktičniji, gubeći vezu sa duhovnošću i tradicijom.
Drugi razlog je zasigurno naša osobina da lako prihvatamo tuđe običaje i navike, još lakše odbacujući svoje. Stari grčki instrumenti su danas, zahvaljujući zalaganju modernih Grka toliko popularizovani, da se nalaze u mnogim modernim muzičkim hitovima, od kojih su neki i kod nas obrađeni. Naše gusle su izbačene iz većine srpskih kuća, i da nije zalaganja i ljubavi Srba oko tromeđe, sigurno bi potpuno nestale.
Ipak, tragovi o guslanju i guslama u Šumadiji postoje, još ih nije razvejao vetar zaborava. Da ne beše Šumadinaca, ne bi se ni ispevala pesma „Početak bune protiv dahija“, niti bi uz pisak struna:
„grom zagrmi na Svetoga Savu,
usrijed zime kad mu vrijeme nije.“
Pamćenje narodno kaže da je zbog kralja Petra Karađorđevića, prilikom njegove posete gružanskim Ljuljacima, Miloje Marković otpevao nekoliko zdravica uz gusle. Moj rođeni deda, kao dečak, pamti nekakve prastare gusle koje je u igri polomio. Čuveni su bili gružanski guslari, osobito iz Pajsijevića. Jedan od njih je i Sreten Petrović na naslovnoj fotografiji.
Na prvoj fotografiji se nalaze gusle iz porodice Obrenović koje se čuvaju u Gruži, u manastiru Vraćevšnica.
Druga fotografija prikazuje stare gusle iz sela Borač, takođe u Gruži.
Autor:Marko S. Marković
Ne propustite:
Trending Now
